Cornelis Janszoon Speelman
geboren: 3 maart 1628 in Rotterdam; overleden: 11 januari 1684 in Batavia
Functies bij de Compagnie
• Boekhouder in Batavia: 1648 • Secretaris van de Raad van Indië in Batavia: 1651 • Boekhouder-generaal in Batavia: 1657 • Schepen in Batavia: 1661 • Gouverneur en directeur in Coromandel: 1663 tot 1665 • Admiraal expeditie naar Makassaar: 1666 • Commissaris over Amboina, Banda en Ternate: 1667 • Raad extra-ordinaris van Indië in Batavia: 1667 • Admiraal expeditie naar Makassar: 1669 • Raad ordinaris van Indië in Batavia: 23 maart 1671 • Directeur-Generaal in Batavia: 18 januari 1678 • President van het College van Schepenen in Batavia: 1678 • Gouverneur-Generaal in Batavia: 25 november 1681 tot 11 januari 1684
Biografie
Cornelis Janszoon Speelman werd geboren op 3 maart 1628 als zoon van een Rotterdamse koopman. Al op zijn 16de vertrok hij in 1644 aan boord van de Hillegersberg als assistent in dienst van de VOC naar Indië. Hij kwam in 1645 in Batavia aan. In 1648 werd hij boekhouder, in 1649 onderkoopman. In 1651 werd hij secretaris van de Raad van Indië. Hij reisde nog datzelfde jaar met gezant Joan Cunaeus mee naar Perzië en schreef het reisverslag. Hij maakte daarbij een feestelijk ontvangst door de sjah Abbas II mee. Nog voor het einde van reis werd hij in 1652 tot koopman bevorderd. Terug in Batavia werkte hij op het kantoor van boekhouder-generaal die hij lange tijd waarnam en uiteindelijk in 1657 opvolgde. Ondertussen was hij in 1653 getrouwd met de vijftienjarige Petronella Maria Wonderaer, dochter van de ontvanger-generaal. In 1659 werd hij "kapitein over de compagnie pennisten" in Batavia. In 1661 werd hij schepen van Batavia.
Op 12 juni 1663 werd Cornelis Speelman aangesteld als Gouverneur en directeur van Coromandel. Hij werd echter in september 1665 jaar geschorst door de Heeren XVII op beschuldiging van particuliere handel. Hij had een diamant gekocht voor zijn vrouw die later doorverkocht werd omdat ze hem niet mooi vonden. Ondanks zijn krachtig protest werd hij door het gerecht in Batavia om een voorbeeld te stellen veroordeeld tot een schorsing van 15 maanden en een boete van 3000 gulden. Hij werd in 1666 benoemd als admiraal en superintendent van een expeditie naar Makassar. Op 18 november 1667 sloot hij daar het zgn. Bongaais contract. In hetzelfde jaar 1667 werd hij benoemd tot commissaris over Amboina, Banda en Ternate en vervolgens Raad extra-ordinaris van Indië. In 1669 ging hij opnieuw als admiraal naar Makassar en onderwierp het rijk volledig. In 1670 werd hij daarvoor met een gouden keten met medaille beloond.
Op 23 maart 1671 werd hij Raad ordinaris van Indië. Het jaar daarop is hij admiraal van een vloot tegen de Fransen. In december 1676 ging hij als leider van een expeditie naar Midden-Java omdat de vorst van Mataram in het nauw kwam en hij de alliantie met Mataram moest redden. Op Java's Oostkust trok hij ten strijde tegen de Toerana Djaja. Het zou enige tijd duren voordat de rust zich weer herstelde. Eind 1677 werd hij naar Batavia teruggeroepen en op 18 januari 1678 benoemd tot Eerste Raad en Directeur-Generaal van Indië. Ook in 1678 werd hij aangesteld tot President van het college van schepenen in Batavia. Op 29 oktober 1680 volgde zijn benoeming tot Gouverneur-Generaal; in die functie trad hij op 25 november 1681 en volgde Rijckloff van Goens op als Gouverneur-Generaal.
Tijdens het bestuur van Cornelis Speelman als Gouverneur-Generaal werd de Sultan van Ternate onderworpen. De Sultan stond de landen die tot zijn rijk behoorden aan de VOC in eigendom af. Ook wist hij Bantam op de knieën te krijgen. Cornelis Speelman overleed op 11 januari 1684 in het kasteel te Batavia. De begrafenis vond plaats met grote luister en kosten noch moeite werden gespaard. Hij is in de Kruiskerk begraven waarbij 229 kanonschoten werden gelost. Joannes Camphuys volgde hem als Gouverneur-Generaal op.
Bronnen
[1] Encyclopaedie, [1905]. Encyclopaedie van Nederlandsch-Indië : Vierde deel: Soek-Zij. - 's Gravenhage: Martinus Nijhoff, [1905]. - 848 pp., [nl]
[2] Putten, L.P. van, 2002. Ambitie en onvermogen : gouverneurs-generaal van Nederlands-Indië 1610-1796. - Rotterdam: Uitgeverij ILCO-productions, 2002. - 192 p., [nl]